W roku 2021 minęła setna rocznica urodzin i dwudziesta rocznica śmierci Brygidy Kürbis, jednej z najwybitniejszych postaci polskiej mediewistyki drugiej połowy XX w., badaczki kultury intelektualnej i duchowej wieków średnich, źródłoznawczyni, wydawczyni i autorki przekładów źródeł średniowiecznych, związanej przez całe zawodowe życie z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Wspomniane rocznice stanowią naturalną zachętę do przypomnienia drogi życiowej oraz naukowych dokonań tej „uczonej w księgach”, jak swego czasu nazwał Brygidę Kürbis Gerard Labuda. Niniejsza wirtualna ekspozycja służy właśnie temu celowi, przeprowadzając nas przez wszystkie etapy biografii Pani Profesor i ukazując kluczowe aspekty jej naukowego dzieła.

Brygida Kürbis. Koniec lat siedemdziesiątych. Zbiory prywatne.

"Jestem córką Eryka i Kazimiery z Szuchmielskich, urodzoną 11 września 1921 r. w Chełmnie n. Wisłą". B. Kürbis, Życiorys (1998 r.)

Chełmno – panorama miasta, 1910 – 1920. Autor nieznany.

Erich Kürbis, ojciec Brygidy, pochodził z niemieckiej rodziny, która w XIX w. przeprowadziła się do Prus Zachodnich z południowego pogranicza Turyngii. Niecałe dwa lata przed narodzinami córki Erich Kürbis w Chełmnie przy ulicy Wodnej 7 handluje "ziemiopłodami i artykułami rolniczymi". Granice Polski i jej ustrój dopiero się kształtują - na reklamowej stronie Nadwiślanina o gorączkowej patriotycznej atmosferze świadczą reklamy wytwórni chorągiewek i godeł a także wydarzenia związane z "ugoszczeniem wojska polskiego".

Reklama firmy rolniczej Ericha Kürbisa w Chełmnie; Nadwiślanin. Gazeta Ziemi Chełmińskiej R. 1, nr 1 (6.11.1919), s. 2.

"Cztery lata szkoły podstawowej i dwa lata ówczesnego gimnazjum odbyłam w Tczewie, gdzie przez 9 lat mieszkałam u ciotki z powodu niedostatku w domu rodzinnym. Rodzice przeprowadzili się w r. 1924 do Wolnego Miasta Gdańska, dokąd i ja wróciłam w r. 1933". B. Kürbis, Życiorys (1998 r.)

Fragment międzywojennej Mapy Polski W. Pokornego i A. Tomaszewskiego. Zaznaczone miejsca zamieszkania Brygidy Kürbis przed 1939 r. (Chełmno, Tczew, Wolne Miasto Gdańsk).

Rodzice Brygidy Kürbis przenieśli się do Gdańska w 1924 r. Jeszcze kilka lat wcześniej byłaby to przeprowadzka do najbliższego wielkiego miasta w granicach Cesarstwa Niemieckiego. Teraz przenosiny oznaczały wyjazd z Polski do będącej osobnym państwem autonomicznej republiki - Wolnego Miasta Gdańska. Rodzina przez wiele lat mieszkała przy Friedrich-Allee 8 (dziś Al. Wojska Polskiego) w Langfuhr (Wrzeszcz). Matka Brygidy przez cały okres międzywojnia jest nauczycielką. Nie posiadający stałego zatrudnienia Erich Kürbis zmienia siedzibę swego biura - tu prowadzi biuro adresowe i tłumaczeń przy Jopengasse 9 (ul. Piwna) w Gdańsku. W reprezentacyjnej kamienicy na Starym Mieście co najwyżej podnajmował pomieszczenie.

Księga adresowa Wolnego Miasta Gdańska z 1931 r.; Danziger Einwohnerbuch (Adreßbuch) 1931: Mit Zoppot und Ohra, Danzig 1931, s. 217.

Brak stabilności w działalności kupieckiej Ericha Kürbisa pokazuje reklama w Danziger Sonntags-Zeitung z sierpnia 1931 r. Adres i numer telefonu ten sam, ale już nie biuro tłumaczeń, lecz kolportaż New Yorker Staats-Zeitung, wiodącego niemieckojęzycznego dziennika w Stanach Zjednoczonych. Dwa lata później Erich Kürbis i jego żona są już w separacji. Samotna Kazimiera ma odtąd na samodzielnym utrzymaniu trzy córki. W powojennej audycji radiowej (1979) wspominały najtrudniejszy okres: "mamusia miała ogromnie trudno", "cały ciężar spadł na mamusię"', "dawała korepetycje", "nawet nocami angażowała się gdzieś tam do pomywania statków w restauracji, bo tak bardzo było ciężko".

Reklama firmy "Erich Kürbis & Co."; Danziger Sonntags-Zeitung R. 32, (9.08.1931), s. 4.

Kazimiera Kürbis (z domu Szuchmielska) przez cały okres międzywojnia jest nauczycielką, zatrudnioną w polskiej Macierzy Szkolnej w Gdańsku. Kazimiera wywodziła się z rodziny o tradycjach patriotycznych sięgających okresu rozbiorów w XIX w. Dziad Brygidy, Leon Szuchmielski (zm. 1924), był nauczycielem rysunków, przyrody i śpiewu w męskim gimnazjum klasycznym w Chełmnie, gdzie zawiadywał też m.in. polską biblioteką, a o jego kłopotach z władzami pruskimi donosił "Wielkopolanin" i "Dziennik Poznański". Spośród pięciorga dzieci Leona Szuchmielskiego dużą rolę w życiu Brygidy Kürbis odegrał też jej wuj, Feliks Szuchmielski (zm. 1959), wieloletni proboszcz w Trzebczu, członek m.in. Towarzystwa Naukowego w Toruniu.

Kazimiera Kürbis, matka Brygidy, na fotografii z 1936 r. (zbiory prywatne). Autor nieznany.

Kazimiera Kürbis (tu: Kürbisowa, jak pisano wówczas), absolwentka liceum żeńskiego w Chełmnie a potem liceum pedagogicznego we Wrocławiu, pracowała jako nauczycielka różnych przedmiotów w rodzinnym Chełmnie, w Chełmży, wreszcie zaś w Wolnym Mieście Gdańsku. Przez wiele lat kierowała niewielką szkołą filialną Macierzy Szkolnej w Nowym Porcie (Neufahrwasser) - sprawozdanie z jej działalności na ilustracji. Kazimiera Kürbis była aktywna w "Stowarzyszeniu Młodych Polek" i w Nowym Porcie współorganizowała świetlicę Związku Polaków w W.M. Gdańsku. Więcej zob. biogram pióra M. Pelczara w Polskim Słowniku Biograficznym, t. 16, Wrocław i in. 1971, s. 331-332.

Polskie dziecko w polskiej szkole. Jednodniówka wydana z okazji dziesięciolecia istnienia Szkoły Powszechnej im. J. Piłsudskiego Macierzy Szkolnej w Gdańsku, 1927-1937, Gdańsk 1937, s. 40.

W Wolnym Mieście Gdańsku Polacy stanowili według różnych szacunków kilku- lub kilkunastoprocentową mniejszość. Rozpalone rezultatami pierwszej wojny światowej tożsamości narodowe, zwłaszcza polska i niemiecka, nieuchronnie znalazły się na kursie kolizyjnym. Incydenty nienawiści na tle narodowościowym nie były rzadkością - na ilustracji ochronka Macierzy Szkolnej w Trąbkach Wielkich (Groß Trampken) w 1931 r.; na elewacji farbą namalowano antypolskie hasła. Dwa lata później w wyborach do parlamentu Wolnego Miasta Gdańska bezwzględną większość zdobyli narodowi socjaliści (NSDAP).

Macierz Szkolna w Gdańsku: Sprawozdanie z Działalności Zarządu za rok 1931, R. 5, Gdańsk 1931, s. [2] nlb.

Nauka w Gimnazjum Polskim w Gdańsku była bogata w treści patriotyczne, wszelkie narodowe i państwowe święta obchodzono z wielką pieczołowitością. Do Polski wybierano się nie tylko w okresie wakacji - siostry w audycji radiowej z 1979 r. wspominały udział w defiladzie młodzieży w polskiej Gdyni. Rodzina do końca międzywojnia była uboga - do harcerstwa zapisana została tylko jedna z córek Kazimiery, bo - jak wspominały - "za drogo". Brygida Kürbis i jej starsza siostra Maria otrzymywały stypendia za wyniki w nauce i socjalne, brały udział w konkursach z nagrodami - np. w 1936 r. zajęły wysokie II i III miejsce w konkursie na projekt mundurka i płaszcza dla uczniów Macierzy Szkolnej w Gdańsku.

Wyniki konkursu rysunkowego w Gimnazjum Polskim w Gdańsku, Straż Gdańska. Organ Związku Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku, R. 6, nr 1 (1.01.1937), s. 9-10

W ławach i na korytarzach Gimnazjum Polskiego związywały się szkolne przyjaźnie. Część z nich w następnych latach przetnie druga wojna światowa, część trwać będzie jeszcze przez wiele dekad. Uśmiechnięta Brygida Kürbis w samym środku nieformalnej, swobodnej fotografii przedstawiającej uczniów gimnazjalnych w Gdańsku.

Uczniowie Gimnazjum im. J. Piłsudskiego Macierzy Szkolnej w Gdańsku (zbiory prywatne). Autor nieznany.

Fotografia legitymacyjna Brygidy Kürbis sprzed 1939 r. Widoczne ślady pieczęci identyfikują Gimnazjum im. J. Piłsudskiego Macierzy Szkolnej w Gdańsku

Brygida Kürbis pod koniec nauki szkolnej (zbiory prywatne). Autor nieznany.

Brygida Kürbis egzaminy maturalne złożyła w 1939 r., w przededniu drugiej wojny światowej. Powiązane osobą Matki świat szkolny i świat rodzinny wkraczającej w dorosłość maturzystki wkrótce miały lec w gruzach. Niespełna osiemnastoletnia Brygida w pierwszym rzędzie, czwarta od prawej, siedzi obok nauczyciela historii i geografii dr. Marcina Dragana (zm. 1966), znanego historyka (również średniowiecza) i gdańskiego archiwisty, autora szeregu prac naukowych, prezesa Towarzystwa Nauki i Sztuki w Gdańsku. Więcej o nim zob. M. Sławoszewska, Marcin Dragan, "Archeion" 48, 1968, s. 252-255.

Uczniowie ostatniej klasy Gimnazjum im. J. Piłsudskiego Macierzy Szkolnej w Gdańsku w 1939 r. (zbiory prywatne). Autor nieznany.

Włączone do Rzeszy już pierwszego dnia wojny Wolne Miasto Gdańsk przestaje istnieć. 19 września 1939 r. do miasta przyjeżdża fetowany przez tłumy mieszkańców Adolf Hitler i wygłasza triumfujące i szeroko kolportowane przemówienie w Dworze Artusa. Udaje się do kamienicy przy Jopengasse - tam, gdzie wcześniej mieściło się biuro Ericha Kürbisa, już od kilku lat siedzibę ma gdańska NSDAP i gauleiter Albert Forster.

Adolf Hitler pozdrawia zgromadzonych gdańszczan. Autor nieznany.

„Po wybuchu wojny Gestapowcy zaaresztowali moją matkę i wywieźli ją do obozu koncentracyjnego w Ravensbrück”. Brygida Kürbis, Życiorys (1946 r.) (AUAM 160; 981)

Więźniarki obozu w Ravensbrück przy pracy (1939 r.). Autor nieznany.

Po uwięzieniu Kazimiery Kürbis jej trzy córki zostały zabrane wiosną 1940 r. przez swoją ciotkę Sophie, siostrę ojca, do śląskiego Hirschbergu (po wojnie: Jelenia Góra) w celu „przywrócenia” ich narodowi niemieckiemu, jak pisała w swych wspomnieniach Brygida Kürbis. Dzięki pomocy miejscowego księdza Josefa Hoffmanna, nazywanego przez siostry Kürbisówny pieszczotliwie „Bambino”, udało im się wyprowadzić od nielubianej ciotki i zamieszkać samodzielnie. W tym okresie Brygida Kürbis zarobkowała najpierw jako pomoc domowa, a następnie jako pracownica biurowa w fabryce Schlesische Zellwolle.

Hirschberg im Riesengebirge (Jelenia Góra), Rynek, lata 1930-1945. Autor nieznany.

W cieniu kościoła parafialnego w Hirschbergu siostry Kürbisówny znalazły bezpieczną przystań dzięki stałemu wsparciu udzielanemu im przez ks. Josefa Hoffmanna. Z życzliwością były przyjmowane również w domu kościelnego Paula Klatta i jego „przedobrej” – jak wspominała po latach Brygida Kürbis – żony Marty: „ten dom był dla nas otwarty o każdej godzinie. Tam kręciłyśmy gałkami odbiornika, by słuchać polskich wiadomości z Londynu, tam też dano nam się spotkać z jeńcami francuskimi, którzy wypożyczali naczynia liturgiczne do mszy w swoim obozie, a nam podarowali… guziki z orzełkami oderwane od polskich mundurów z tegoż jenieckiego obozu” (B. Kürbis, Cztery eseje o źródłoznawstwie, wyd. R. Witkowski, Poznań 2007, Wstęp, s. 14 n.).

Wnętrze kościoła parafialnego pw. św. św. Erazma i Pankracego w Hirschbergu (Jeleniej Górze), 1930-1945. Autor nieznany.

W grudniu 1942 r. prochy zmarłej w obozie koncentracyjnym w Ravensbrück w dniu 18 XI 1942 r. Kazimiery Kürbis spoczęły na cmentarzu w Hirschbergu (Jeleniej Górze). Brygida Kürbis tak wspominała pogrzeb Matki: „Nad grobem mówił [ks. J. Hoffmann], że kawałek ziemi, gdzie spoczywa nasza Matka, będzie nam tymczasową ojczyzną. (I rzeczywiście to miejsce na cmentarzu stało się odtąd punktem naszych schadzek z nie-niemieckimi znajomymi z pracy i śpiewało się tam wśród ciszy cmentarnej roślinności polskie pieśni)” (B. Kürbis, Cztery eseje…, s. 16).

Rachunek za koszty pogrzebu Kazimiery Kürbis, wystawiony na nazwisko kościelnego Paula Klatta (zbiory prywatne).

Wiosną 1944 r. siostry Kürbisówny opuściły Hirschberg. Brygida wraz z młodszą Krystyną pojechały do Fryburga Bryzgowijskiego na południowo-zachodnim krańcu Rzeszy, w czym pomógł im ks. Josef Hoffmann. Życzliwości duchownego siostry doświadczały także później, otrzymując od niego w czasie swojego pobytu we Fryburgu wsparcie finansowe.

Fryburg Bryzgowijski (Freiburg im Breisgau) po bombardowaniu z 27 listopada 1944 r. – w środku ocalała bryła katedry. Autor nieznany.

Przybywszy do Fryburga wiosną 1944 r. Brygida Kürbisówna od razu skierowała swe kroki na tamtejszy uniwersytet: „Bez właściwych dokumentów, mając jednak w ręku niemieckie poświadczenie egzaminu dojrzałości (podpisane przez radcę Senatu Schramma) udało mi się uczęszczać na wykład z historii i filologii na Uniwersytecie (Albert Ludwigs Universität in Freiburg) w r. 1944, a po zakończeniu wojny już zupełnie legalnie z ujawnieniem mojej narodowości”. B. Kürbis, Życiorys (1998 r.)

Zaświadczenie o zdaniu przez Brygidę Kürbis matury w Gimnazjum Polskim w Gdańsku (zbiory prywatne).

Wśród historyków, z którymi Brygida Kürbis zetknęła się w pierwszym semestrze swoich studiów we Fryburgu, uwagę zwracają przede wszystkim postacie Gerda Tellenbacha, wybitnego specjalisty z zakresu dziejów wczesnego i pełnego średniowiecza, oraz Gerharda Rittera, uznanego historyka dziejów nowożytnych, autora m. in. biografii Marcina Lutra. Do Gerda Tellenbacha Brygida Kürbis uczęszczała nie tylko na zajęcia ze sporu o inwestyturę (Investiturstreit), ale w kolejnym semestrze także na zajęcia z dziejów Europy w XIII i XIV w. oraz na seminarium z metodologii historii.

Strona z indeksu Brygidy Kürbis z wykazem zajęć na uniwersytecie we Fryburgu w semestrze letnim roku 1944 (zbiory prywatne).

„Ponieważ Panna Brygida Kürbis w minionym semestrze wykazała się jako uczestniczka proseminarium z historii i również obecnie sprawia wrażenie pilnej oraz zdolnej studentki, popieram jej wniosek o umożliwienie jej kontynuowania studiów”.

Pismo prof. Gerda Tellenbacha z dnia 18 XI 1944 w sprawie umożliwienia Brygidzie Kürbis kontynuacji studiów na uniwersytecie we Fryburgu (zbiory prywatne).

W trakcie swoich studiów we Fryburgu Bryzgowijskim Brygida Kürbis słuchała również wykładów słynnego filozofa Martina Heideggera. Już w czasie swoich późniejszych studiów w Poznaniu, w ramach zajęć z filozofii prowadzonych przez prof. Ludwikę Dobrzyńską-Rybicką, tak wspominała atmosferę tych wykładów: „Nie trudno było dostać się na salę wykładową we Fryburgu, kiedy wykładał Heidegger. Przychodziły nawet wymalowane panie z miasta, całkiem ‘nie studenckie', że tak powiem, osoby, ot tylko dlatego, żeby móc pochwalić się 'słyszałem i widziałem Heideggera!'. Gniewały srodze poważnego filozofa te nieznajome twarze oblegające ganki i parapety i wbijające weń ciekawe, nic z filozofii nierozumiejące oczy”.

Okładka brulionu, w którym Brygida Kürbis sporządzała notatki z wykładów Martina Heideggera (zbiory prywatne).

„Brigitte” znów mogła stać się „Brygidą”.

Strona z indeksu z semestru zimowego 1945/1946 r. z nazwiskiem Brygidy Kürbis (zbiory prywatne).

Freiburg 20 XII 1945

„Niniejszym potwierdzam, że studentka Panna Brygida Kürbis od kwietnia 1944 do marca 1945 r. mieszkała u mnie. Z tego czasu znam Pannę Kürbis jako Polkę, która nie zmieniła swojego polskiego nastawienia w czasie wojny i konsekwentnie przyznawała się do swojej narodowości”.

Pismo właścicielki stancji, na której Brygida Kürbis mieszkała w okresie od kwietnia 1944 do marca 1945 r., Berty Botz, poświadczające trwanie Brygidy Kürbis przy polskości w okresie wojny. Powstało przypuszczalnie w związku ze staraniami Brygidy Kürbis o repatriację (zbiory prywatne).

„Zapisałam się do grupy wysiedleńców polskich w Konstancji, pod ówczesną okupacją francuską i stamtąd, nie czekając na powroty grupowe udałam się do Lubeki, skąd odpływały statki z powracającymi Polakami do Szczecina. W pierwszych dniach kwietnia 1946 znalazłam się w Poznaniu, gdzie już była moja młodsza siostra i od razu zapisałam się na studia historii, na które przyjął mnie ówczesny dziekan wydziału humanistycznego prof. Kazimierz Tymieniecki”. B. Kürbis, Życiorys (1998 r.)

Pismo Brygidy Kürbisówny z dnia 26 kwietnia 1946 r. z prośbą o przyjęcie na trzeci trymestr studiów historycznych na Uniwersytecie Poznańskim w roku akademickim 1945/46 (AUAM 160; 981).

„Po otrzymaniu wiadomości od rodziny powróciłam do kraju w pierwszych dniach kwietnia [1946]. Zamierzam tutaj kontynuować studia. Ostatecznym moim celem jest zawód nauczycielski w szkole średniej”. B. Kürbisówna, Życiorys dołączony do wniosku z 26 kwietnia 1946 r. o przyjęcie na studia historyczne na Uniwersytecie Poznańskim (AUAM 160; 981).

Indeks Brygidy Kürbisówny – studentki Uniwersytetu Poznańskiego (zbiory prywatne).

Pozytywną opinię w sprawie zaliczenia Brygidzie Kürbisównie semestru studiów z Fryburga wydali profesorowe Kazimierz Tymieniecki i Henryk Łowmiański. Ten pierwszy napisał: „W zasadzie zgadzam się na zaliczenie p. B. Kürbisównie studiów odbytych we Fryburgu, zwłaszcza że petentka przykłada się obecnie pilnie do pracy. Wątpliwość moją budzi jedynie kwestia, czy czas od 20.XI.45 do 14.3.46 można liczyć za dwa czy za jeden trymestr, którą to sprawę zostawiam do decyzji Komisji Magisterskiej wraz z jej przewodniczącym” (AUAM 144; 732).

Pismo Brygidy Kürbisówny z 8 października 1946 r. z prośbą o zaliczenie jej semestru zimowego roku akademickiego 1945/46 odbytego na uniwersytecie we Fryburgu Bryzgowijskim (AUAM 144; 732).

Indeks Brygidy Kürbisówny z wykazem zajęć z III trymestru roku akademickiego 1945/46 (zbiory prywatne).

„Uczelnia nasza poznańska, a w niej dawne Seminarium Historyczne stało się dla mnie sieroty wojennej drugim domem rodzinnym. […] Studia mijały szybko, nawet za szybko. Razem z siostrą byłyśmy bez grosza i kolejny dziekan profesor Adam Skałkowski po którejś z rzędu niedobrej przygodzie mieszkaniowej zaoferował nam pokój w tzw. schronisku profesorskim na ul. Matejki 37, w podwórzu. (Słyszałam, że gotów był wzorem św. Marcina oddać nam swój płaszcz. Trzeba było wyrozumieć szczególny rodzaj macierzyństwa jego zacnej małżonki)”. B. Kürbis, Przemówienie jubileuszowe w Instytucie Historii UAM 22 października 1992 (zbiory prywatne).

Kamienica przy ul. Matejki 37 w Poznaniu (stan współczesny). Fot. Maciej Dorna

Zwieńczeniem studiów historycznych Brygidy Kürbisówny na Uniwersytecie Poznańskim stała się napisana pod kierunkiem prof. Kazimierza Tymienieckiego praca magisterska Kultura umysłowa Śląska w XII wieku na tle stosunków z diecezją leodyjską, oceniona na ocenę bardzo dobrą.

Kopia dyplomu ukończenia studiów przez Brygidę Kürbisównę z wykazem egzaminów magisterskich (AUAM 160; 981).

„Studia kończyłam nie bardzo wiedząc, co z sobą zrobić dalej. Koleżanki urządziły się w szkołach – ja widziałam przed sobą ścianę. Tymczasem profesor Tymieniecki zaproponował mi pracę asystentki w Seminarium Historycznym”. B. Kürbis, Przemówienie jubileuszowe w Instytucie Historii UAM 22 października 1992 (zbiory prywatne).

Brygida Kürbisówna w roku ukończenia studiów (1949) (AUAM 144; 732).

Zatrudnienie Brygidy Kürbis na Uniwersytecie Poznańskim stało się możliwe dzięki osobistym zabiegom jej promotora prof. Kazimierza Tymienieckiego. Nasilająca się ideologiczna presja ze strony komunistycznych władz sprawiła jednak, że wiosną 1954 r. niekryjąca się ze swym religijnym światopoglądem młoda badaczka została zwolniona z pracy. W wyniku rozmowy odwoławczej odbytej przez nią w Ministerstwie Oświaty z dyrektorem departamentu szkół wyższych Janem Lechem odzyskała jednak utracone stanowisko.

Pismo z Ministerstwa Oświaty z 11 II 1950 zawierające zgodę na zatrudnienie Brygidy Kürbis na stanowisku młodszego asystenta przy Seminarium Historycznym na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Poznańskiego (AUAM 865;357 t. I).

Praca doktorska Brygidy Kürbis, obroniona w 1951 r. już następnego roku doczekała się publikacji drukiem: Studia na Kroniką Wielkopolską, (PTPN, Prace Komisji Historycznej, t. 17, z. 1), Poznań 1952. Odbiorcę widocznego egzemplarza identyfikuje charakterystyczna pieczęć własnościowa z sentencją Deus mirabilis / fortuna variabilis. Był nim Aleksander Gieysztor, który też wkleił zdjęcie Autorki na stronie tytułowej.

Strona tytułowa monografii Studia na Kroniką Wielkopolską, (PTPN, Prace Komisji Historycznej, t. 17, z. 1), Poznań 1952.

Opublikowanie przez Brygidę Kürbis w 1959 r. pracy Dziejopisarstwo wielkopolskie XIII i XIV w. stało się wydarzeniem w polskiej mediewistyce. Uczona przedstawiła w niej erudycyjny, wielowymiarowy obraz wielkopolskiej tradycji historiograficznej pełnego średniowiecza, realizując w sposób modelowy założenia metody źródłoznawczej. Na podstawie tejże pracy Brygida Kürbis uzyskała już w 1957 r. równoznaczny z habilitacją (stanowiący przeniesienie wzorców radzieckich) stopień kandydata nauk, a po rychłym przywróceniu habilitacji – stopień doktora habilitowanego.

Opatrzony datą 1 XII 1955 plan monografii Brygidy Kürbis Dziejopisarstwo wielkopolskie XIII i XIV w. (AUAM 130;20).

W 1957 roku drukiem ukazał się pierwszy tom "Studiów Źródłoznawczych. Commentationes". Komitet Redakcyjny przygotowywanego od 1953 roku "nowego wydawnictwa seryjnego poświęconego naukom pomocniczym historii oraz źródłoznawstwu polskiemu i powszechnemu" składał się z dwóch redaktorów, Aleksandra Gieysztora i Gerarda Labudy, oraz sekretarza redakcji, Brygidy Kürbis. Począwszy od kolejnego tomu (1958) sekretarzem został Ryszard Walczak, natomiast Brygida Kürbis weszła w skład Komitetu Redakcyjnego. Jego członkinią była aż do ukazania się tomu 36 w 1997 r.

Pierwszy tom "Studiów Źródłoznawczych" z 1957 r.

W czasie pobytu Gerarda Labudy w Lundzie w Szwecji na przełomie 1956 i 1957 r. Brygida Kürbis utrzymywała ze swym „Mistrzem” – jak nazywała wówczas Gerarda Labudę – intensywny kontakt listowny. Ważnym wątkiem tej korespondencji było opracowanie korektorskie słynnego artykułu Gerarda Labudy Próba nowej systematyki i nowej interpretacji źródeł historycznych, który ukazał się w pierwszym tomie „Studiów Źródłoznawczych” (1957). Ogólny ton tej korespondencji świadczy o serdecznej zażyłości dwojga uczonych.

Kartka pocztowa wysłana przez Gerarda Labudę do Brygidy Kürbis z Lundu w Szwecji w listopadzie 1956 r. Zbiory prywatne.

W 1958 r. Brygida Kürbis wyjechała na trzy miesiące do Francji. Czas ten spożytkowała m.in. na zapoznanie się z niedostępną w Polsce literaturą mediewistyczną, studia paleograficzne i kodykologiczne, a także na nawiązanie kontaktów z przedstawicielami francuskiej nauki historycznej. Uczęszczała wówczas na seminaria dwóch francuskich mediewistów – André Verneta i Roberta Marichala. Na seminarium tego pierwszego wygłosiła również referat traktujący o badaniach nad średniowiecznym polskim dziejopisarstwem, o polskim edytorstwie w zakresie średniowiecznych źródeł narracyjnych, a także o polskim kronikarstwie i rocznikarstwie XIII w.

Pierwsza strona sprawozdania Brygidy Kürbis z pobytu naukowego we Francji od 16 IV do 23 VII 1958 r. (AUAM 130;20).

Złożony przez prof. Gerarda Labudę i poparty przez Radę Wydziału Filozoficzno-Historycznego UAM wniosek o powołanie docent Brygidy Kürbis na stanowisko profesora nadzwyczajnego wsparła jednogłośnie – „często w superlatywach”, jak głosi przywołany tu dokument – elita polskiej mediewistyki. Mimo to władze odwlekały decyzję w tej sprawie i ostatecznie Brygida Kürbis otrzymała ów zasłużony awans dopiero w grudniu 1969 r. W październiku 1978 r. osiągnęła szczyt uniwersyteckiego cursus honorum, uzyskując profesurę zwyczajną.

Pismo w postępowaniu o powołanie Brygidy Kürbis na stanowisko profesora nadzwyczajnego z 23 I 1964 r. (AUAM 469;6).

Środowisko mediewistyczne Polski powojennej nie tylko utrzymywało kontakty profesjonalne i formalnie organizowało się na różne sposoby, ale też nawiązywało wieloletnie przyjaźnie. Profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego Zofia Kozłowska-Budkowa (habilitacja w 1937 r.) była wsparciem i autorytetem dla młodszego pokolenia, którego życie naukowe rozpoczęło się dopiero po drugiej wojnie światowej lub w jej trakcie.

Dzień jubileuszu Zofii Kozłowskiej-Budkowej (1893-1986), na fotografii wraz z Aleksandrem Gieysztorem (1916-1999) i Brygidą Kürbis - Kraków, 14 stycznia 1974 r. Fot. Ryszard Walczak. Zbiory prywatne.

Brygida Kürbis odegrała ważną rolę w zaszczepieniu na gruncie nauki polskiej koncepcji źródłoznawstwa. Istotą źródłoznawstwa było dla Uczonej traktowanie źródeł jako samoistnych faktów dziejowych, które zanim staną się dla historyków rezerwuarem informacji o przeszłości, winny być najpierw same zanalizowane w swej dziejowości – jako dzieła konkretnych jednostek i środowisk, powstałe w określonych uwarunkowaniach społecznych i ideologicznych, mające określone cele, ale też wtórnie wykorzystywane na przestrzeni czasu w rozmaity sposób.

Nadbitka artykułu Metody źródłoznawcze wczoraj i dziś ("Studia Źródłoznawcze" 24, 1979) z dedykacją Autorki dla Ireny i Aleksandra Gieysztorów.

W jednym ze swoich wystąpień Brygida Kürbis tak formułowała swoje źródłoznawcze credo: „Mając trochę miłości do filologii i filozofii w duszy, na pewno nieco inaczej wykonałam postawione przede mną zadanie erudycyjne, w pracy nad tekstem źródła historycznego. Bo chodziło mi nie tylko o zarejestrowanie tego przekazu, ale i w miarę możności [o] przeniknięcie do rzeczywistości, która te teksty utkała, w końcu do człowieka, który to napisał…” (B. Kürbis, Przemówienie jubileuszowe w Instytucie Historii UAM 22 października 1992, s. 4)

Nadbitka artykułu O założeniach i metodzie edycji historycznych i literackich, ("Rocznik Biblioteki Narodowej" 9, 1973) z dedykacją dla "Jadwigi Karwasińskiej, najlepszej Wydawczyni".

Wychodząc ze swojej koncepcji źródłoznawstwa, Brygida Kürbis zaproponowała nowy program wykładu nauk pomocniczych historii, oparty na integralnym traktowaniu źródła historycznego jako nośnika informacji o przeszłości i zarazem uczestnika procesu dziejowego.

Strona tytułowa artykułu „Nauki pomocnicze historii w wykładzie uniwersyteckim”.

Jako dydaktyk uniwersytecki Brygida Kürbis potrafiła nawiązać dobry kontakt ze studentami. Okazję ku temu stanowiły m.in. organizowane przez Panią Profesor objazdy naukowe.

Ostrów Lednicki - wiosna 1975 r. Brygida Kürbis pierwsza od lewej, dalej w drugim rzędzie: Elżbieta Wiśniewska, Iwona Piosik, Zbigniew Kowalski, Piotr Jaźwiński, NN; w pierwszym rzędzie od lewej: Elżbieta Knach, Elżbieta Szul, Małgorzata Słabolepsza, dr Zbigniew Wielgosz, Danuta Zydorek, Lucyna Dziedzic, Ewa Izydorek, Maria Marchewka, Krystyna Świtkiewicz, Tadeusz Gruszka, Barbara Wróblewska, Anna Dojaś; siedzą: Ewa Nowotniak, Janusz Wojciechowski. Autor nieznany. Zbiory prywatne.

Ważnym aspektem dydaktycznej aktywności Brygidy Kürbis była rola promotora prac magisterskich i doktorskich. Na jej seminarium powstało około 150 prac magisterskich, wypromowała także kilkunastu doktorów, spośród których większość podążyła tak jak ona ścieżką samodzielnej pracy naukowej.

Promocja doktorska dr Danuty Zydorek – 1995 r. Obok Brygidy Kürbis dziekan Wydziału Historycznego UAM prof. Karol Olejnik. Autor nieznany. Zbiory prywatne.

Odzwierciedleniem wysokiej naukowej pozycji Brygidy Kürbis stało się utworzenie w ramach Instytutu Historii UAM zakładu odpowiadającego jej osobistemu badawczemu profilowi. Nosił on pierwotnie (od 1965 r.) nazwę Zakładu Historii Kultury Średniowiecznej i Źródłoznawstwa, a od 1969 r. Zakładu Nauk Pomocniczych Historii. Wreszcie w 1982 r. został przemianowany na Zakład Źródłoznawstwa i Nauk Pomocniczych Historii. Brygida Kürbis stała na jego czele do momentu przejścia na emeryturę w 1991 r.

Collegium Novum UAM - 2.06.1982 r. Brygida Kürbis z asystentką w Zakładzie Źródłoznawstwa i Nauk Pomocniczych Historii mgr Danutą Zydorek oraz z dr. Tomaszem Jasińskim z Zakładu Archiwistyki IH UAM, późniejszym kierownikiem Zakładu Źródłoznawstwa i Nauk Pomocniczych Historii. Autor nieznany. Zbiory prywatne.

Trwały wkład w historiografię polską wniosła Brygida Kürbis jako wydawczyni i tłumaczka źródeł średniowiecznych. W ramach wpływowej powojennej serii wydawniczej Pomników Dziejowych Polski przygotowała edycje tekstów będących przedmiotem jej dysertacji doktorskiej i rozprawy kandydackiej (habilitacyjnej), tj. Roczników wielkopolskich (1962) i Kroniki wielkopolskiej (1970). Doprowadzając do końca wespół z Ryszardem Walczakiem dzieło zmarłego w 1968 r. Karola Maleczyńskiego przygotowała w tej serii do druku również Nekrolog opactwa św. Wincentego we Wrocławiu (1971).

Strony tytułowe tomów wydanych samodzielnie lub zespołowo przez Brygidę Kürbis w nowej, powojennej serii Pomników Dziejowych Polski.

Metoda wydawnicza i podejście źródłoznawcze Brygidy Kürbis pełne zastosowanie znalazły w tomach nowej serii Monumenta Sacra Polonorum (Polska Akademia Umiejętności). Przedmiotem przygotowanych przez interdyscyplinarny zespoły specjalistów edycji i wszechstronnych komentarzy były nie tyle wypreparowane z większej całości teksty, ile konkretne rękopisy, będące pomnikami życia religijnego dawnej Polski. Za życia wydawczyni ukazał się Kodeks Matyldy. Księga obrzędów z kartami dedykacyjnymi (2000). Już po jej śmierci światło ujrzały Modlitwy księżnej Gertrudy z Psałterza Egberta z Kalendarzem (2002) oraz Kazania na różne dni postne i inne teksty z kodeksu krakowskiego 140 (43) (2011).

Okładki tomów w serii Monumenta Sacra Polonorum Polskiej Akademii Umiejętności. Projekt okładek Władysław Pluta.

Większy zasięg społecznego oddziaływania niż specjalistyczne edycje krytyczne mają przygotowane przez Brygidę Kürbis komentowane przekłady. Na ich czele, w serii "Biblioteka Narodowa" (seria I, nr 277) znajduje się poprzedzone obszernym wstępem i opatrzone aparatem tłumaczenie Kroniki polskiej mistrza Wincentego zw. Kadłubkiem (Wrocław - Warszawa - Kraków 1992). Zastąpiło ono wcześniejszy (Warszawa 1974) wspólny przekład Kazimierza Abgarowicza i Brygidy Kürbis. Wespół z Kazimierzem Abgarowiczem Brygida Kürbis przygotowała też polskojęzyczne wydanie Kroniki wielkopolskiej (Warszawa 1965), do którego sporządziła wstęp i komentarze.

Strona tytułowa przekładu Kroniki polskiej mistrza Wincentego zw. Kadłubkiem autorstwa Brygidy Kürbis.

Znając osobiście Karola Wojtyłę już od czasów jego zasiadania na krakowskim stolcu arcybiskupim i wiedząc o jego żywym zainteresowaniu dziejami kultury chrześcijańskiej w Polsce, Brygida Kürbis czuła się w obowiązku przesyłać Janowi Pawłowi II swoje edycje źródłowe i tłumaczenia, za które otrzymywała każdorazowo sformułowane w serdecznym tonie podziękowania. Ostatnie z nich dotarło do rąk Pani Profesor kilka miesięcy przed jej śmiercią – papież dziękował w nim za przesłanie egzemplarza Kodeksu Matyldy.

List papieża Jana Pawła II do Brygidy Kürbis z podziękowaniami za przesłanie egzemplarza tłumaczenia Kroniki polskiej mistrza Wincentego zw. Kadłubkiem. Zbiory prywatne.

Ważne miejsce w dorobku translatorskim Brygidy Kürbis zajmuje przekład Modlitw księżnej Gertrudy z Psałterza Egberta w Cividale (Kraków 1998). Nieco wcześniej druku doczekały również nowe przekłady dwóch najstarszych żywotów św. Wojciecha oraz poprawiona wersję dokonanego przez Mariana Plezię tłumaczenia Pasji z Tegernsee (W kręgu żywotów św. Wojciecha, red. J.A. Spież OP, Kraków 1997).

Modlitwy księżnej Gertrudy z Psałterza Egberta w Cividale, opr. B. Kürbis, Kraków 1998. Projekt okładki Jan Nieć

Brygida Kürbis należała do tych polskich uczonych, którzy pomimo istnienia „żelaznej kurtyny” byli w stanie nawiązać i przez lata z powodzeniem podtrzymywać kontakty z nauką europejską, zapoznając ją z najważniejszymi osiągnięciami polskiej nauki historycznej. Trwałym śladem tych kontaktów są obcojęzyczne publikacje Uczonej, oparte najczęściej na tekstach referatów wygłoszonych przez nią na zagranicznych konferencjach.

Nadbitki trzech obcojęzycznych tekstów Brygidy Kürbis: La Polonia e i Polacchi nel quattrocento: L’eredita del medioevo (1980); Maître Vincent dit Kadłubek disciple des humanistes français du XIIe siècle (1993); Zum Herrscherlob in der Chronik des Gallus Anonymus (Anfang 12. Jahrhundert): “Laudes regiae” am polnischen Hof? (1989).

Jednym z najważniejszych punktów na mapie naukowych podróży Brygidy Kürbis było włoskie Spoleto. Uczona kilkakrotnie (1969, 1975, 1979) uczestniczyła w organizowanych tam od 1953 r. przez Włoskie Centrum Studiów nad Wczesnym Średniowieczem (Centro italiano di studi sull'alto medioevo) cyklicznych konferencjach mediewistycznych.

Spoleto, kwiecień 1969 roku - Uczestnicy konferencji La storiografia altomedievale (XVII Settimana internazionale di studio) odbywającej się w dniach 10-16 kwietnia 1969 r. Brygida Kürbis - w połowie trzeciego rzędu od końca. Autor nieznany. Zbiory prywatne.

W dniach 7-10 listopada 1977 Brygida Kürbis wzięła udział w odbywającym się w Wenecji polsko-włoskim sympozjum organizowanym przez Fondazione Giorgio Cini oraz Polską Akademię Nauk. Wygłoszenie tamże referatu pt. Polska i Polacy w XV wieku: dziedzictwo kultury średniowiecznej wymagało, jak widać, zgody władz uniwersyteckich na "wywóz" wystąpienia. Specjalne zaświadczenie „celem przedłożenia władzom celnym" to wymowny dokument warunków współpracy międzynarodowej w podzielonej „żelazną kurtyną” Europie.

Zaświadczenie z dnia 26 października 1977 r. podpisane przez Prorektora Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, zawierające zgodę na "wywóz referatu" na zagraniczne sympozjum - wydane "celem przedłożenia władzom celnym". Zbiory prywatne.

Podróżując w 1979 r. po raz kolejny na konferencję w Spoleto, Brygida Kürbis zatrzymała się w Rzymie, gdzie wzięła udział w audiencji generalnej na Placu Św. Piotra, podczas której przekazała papieżowi Janowi Pawłowi II wydany niedawno przez Zofię Kozłowską-Budkową V tom serii Monumenta Poloniae Historica. Series nova. Uczona tak zapamiętała tę sytuację: „Miałam do wręczenia MPH s. n. V z Najdawniejszymi rocznikami krakowskimi i kalendarzem, dlatego wyprosiłam miejsce przy barierce. W końcu z ledwością tam się wcisnęłam, ale trzymany w ręku tom w przeźroczystej folii i biała sukienka w kratkę musiały przyciągnąć uwagę, po prostu było mnie widać pomiędzy szaro-brunatnymi ubiorami stojących obok” (B. Kürbis, Cztery eseje…, s. 33).

Watykan, Plac św. Piotra, 18 kwietnia 1979 r. Zbiory prywatne.

Po powstaniu NSZZ Solidarność w 1980 r. Brygida Kürbis aktywnie włączyła się w działalność struktur związku na UAM. Z tego czasu została zapamiętana jako osoba bezkompromisowo walcząca o ideały Solidarności. Również w okresie stanu wojennego i później nie kryła swego nastawienia, w różnoraki sposób angażując się w działania o charakterze opozycyjnym wobec komunistycznych władz. Nie jest zatem przypadkiem, że po ponownej legalizacji NSZZ Solidarność w 1989 r. Brygida Kürbis weszła w skład Komisji Zakładowej związku na UAM.

Brygida Kürbis (drugi rząd po prawej stronie) wraz z innymi członkami Komisji Zakładowej NSZZ Solidarność na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu - 1989 r. Autor nieznany. Zbiory prywatne.

Nawiązując do najlepszych tradycji społecznego zaangażowania polskiej inteligencji, Brygida Kürbis angażowała się w działania oświatowe skierowane do środowisk robotniczych. Przykładem jest cykl „wieczorów skupienia” dla pracowników poznańskich zakładów pracy z czerwca 1983 r., w ramach którego miała w poznańskiej katedrze oraz w kościele Najświętszego Serca Jezusowego na Jeżycach wygłosić dla pracowników m.in. Zakładów Hipolita Cegielskiego prelekcję pt. „Początki chrześcijaństwa w Poznaniu”.

Program „wieczorów skupienia” dla pracowników poznańskich zakładów pracy i ich rodzin z czerwca 1983 r., stanowiących element przygotowań do wizyty papieża Jana Pawła II w Poznaniu w dniu 20 VI 1983 r.

Z okazji jubileuszu 35-lecia pracy naukowej Brygidy Kürbis wręczono Jubilatce przygotowaną dla niej księgę pamiątkową pt. Mente et litteris. W tej „księdze Uczonych dla Uczonej w księgach” – jak nazwał to dzieło Gerard Labuda – znalazły się prace trzydziestu sześciu badaczy z różnych polskich ośrodków naukowych. Obok Gerarda Labudy swe artykuły zamieścili tam m.in. Jerzy Topolski, Jerzy Strzelczyk, Marian Plezia, Zofia Kozłowska-Budkowa, Kazimierz Jasiński, Jerzy Kłoczowski, Karol Górski, Bronisław Geremek i Henryk Samsonowicz.

Uroczystość jubileuszowa prof. Brygidy Kürbis w dniu 15 XII 1984 r. Gratulacje składa Jubilatce jej uczeń, prof. Jacek Wiesiołowski. Z tyłu od lewej stoją: prof. Andrzej Wójcik, prof. Gerard Labuda, prof. Jerzy Topolski. Po prawej na pierwszym planie: prof. Zbigniew Wielgosz i prof. Zdzisław Grot. Autor nieznany. Zbiory prywatne.

Podczas uroczystości odbywającej się w gmachu Collegium Historicum przy ul. Św. Marcin 78 Jubilatka powiedziała m.in.: „Chcę dziś złożyć podziękowanie moim mecenasom i przyjaciołom, którzy patronowali moim wysiłkom i mi pomagali. Zaliczam do nich przede wszystkim już nieobecnych między nami profesorów Tymienieckiego i Łowmiańskiego, oraz przez wszystkie lata po dziś dzień towarzyszących moim wysiłkom Gerarda Labudę i Aleksandra Gieysztora”. B. Kürbis, Przemówienie jubileuszowe w Instytucie Historii UAM 22 października 1992,

Uroczystość jubileuszu Brygidy Kürbis w dniu 22 października 1992 r. Od lewej: prof. Tomasz Schramm, prorektor UAM prof. Jan Strzałko, Jubilatka, dr Józef Dobosz. Zbiory prywatne.

„Uczona zbiera plony swego naukowego siewu” – tymi słowami prof. Gerard Labuda rozpoczął przedmowę do wyboru prac Brygidy Kürbis, przygotowywanego na okoliczność planowanej na koniec 2001 r. uroczystości odnowienia jej doktoratu. Znalazło się tam łącznie trzynaście prac Uczonej z lat 1962-2001, m.in. mistrzowskie studium o dokumencie Dagome iudex, a także inny klasyczny już tekst – Sacrum i profanum. Dwie wizje władzy w polskim średniowieczu. Ostatecznie przygotowywany tom ukazał się już pośmiertnie.

B. Kürbis, Na progach historii II. O świadectwach do dziejów kultury polski średniowiecznej, Poznań 2001.

Brygida Kürbis na szlaku pomiędzy Przełęczą pod Kopą Kondracką a Kasprowym Wierchem. Zbiory prywatne.

Wanda Bederska i Brygida Kürbis - sierpień 1957 roku. Widok z Doliny Pięciu Stawów na Roztokę. Zbiory prywatne.

Gaździna Antonina Gał i Brygida Kürbis - Małe Ciche, polana Lichajówki, ok. 1970 roku. Zbiory prywatne.

Brygida Kürbis - 29 maja 1973 r. Zbiory prywatne.

Brygida Kürbis, za nią Zofia Pędziwilk, Katarzyna Pędziwilk i Wanda Bederska – wypad za Poznań, 1974 rok. Zbiory prywatne.

Od lewej: Katarzyna Pędziwilk, Zofia Pędziwilk, Wanda Bederska, Brygida Kürbis - Kuźnice na Helu, 1974 rok. Zbiory prywatne.

Brygida Kürbis – Spoleto, 1975 rok. Autor nieznany. Zbiory prywatne.

Brygida Kürbis – Spoleto, 1975 rok. Autor nieznany. Zbiory prywatne.

Brygida Kürbis na pielgrzymce do Ziemi Świętej – luty 1994 r. Zbiory prywatne.

Pies Kuba w mieszkaniu Brygidy Kürbis. Grudzień 1963 roku. Zbiory prywatne.

Prof. Brygida Kürbis zmarła po długiej chorobie 5 listopada 2001 r.

Nekrolog Rektora i Senatu oraz Dziekana i Rady Wydziału Historycznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Uroczystości pogrzebowe odbyły się w dniu 9 listopada 2001 r. Na wspólnym żałobnym posiedzeniu Senatu oraz Rady Wydziału Historycznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza przemówienia wygłosili rektor UAM prof. Stefan Jurga, dziekan Wydziału Historycznego prof. Tomasz Jasiński, a także prof. Jadwiga Krzyżaniakowa i prof. Jacek Wiesiołowski.

Uroczystość pogrzebowa w westybulu Auli UAM. Wartę przy trumnie Brygidy Kürbis pełnią (od lewej): prof. Zbigniew Wielgosz, dr hab. Zbysław Wojtkowiak, prof. Jerzy Strzelczyk, prof. Jadwiga Krzyżaniakowa. W poczcie sztandarowym stoją (od lewej): dr Paweł Stróżyk, dr Rafał Witkowski, dr Edward Skibiński. Fot. Piotr Namiota

Częścią uroczystości pogrzebowych prof. Brygidy Kürbis była również msza św. odprawiona w kościele oo. dominikanów, podczas której odczytano telegram kondolencyjny od papieża Jana Pawła II, zaś homilię wygłosił uczeń prof. Kürbis o. Jan Andrzej Spież OP. Doczesne szczątki prof. Brygidy Kürbis spoczęły w grobie w Alei Zasłużonych na cmentarzu junikowskim w Poznaniu.

Grób Brygidy Kürbis na cmentarzu Junikowo w Poznaniu

Podczas uroczystości w dniu 10 XII 2001 r. został odczytany dyplom doktorski Brygidy Kürbis, przygotowany na niedoszłą do skutku z powodu śmierci Uczonej uroczystość odnowienia jej doktoratu. Zaprezentowano także wówczas dwie jubileuszowe publikacje: wybór prac Brygidy Kürbis pt. Na progach historii II oraz księgę pamiątkową pt. Scriptura custos memoriae, w której znalazły się prace czterdziestu siedmiu autorów wywodzących się z różnych ośrodków naukowych i reprezentujących kilka pokoleń polskich historyków.

Wieczór wspomnień poświęcony Brygidzie Kürbis w dniu 10 XII 2001 r. Od lewej: rektor UAM prof. Stefan Jurga, dziekan WH prof. Tomasz Jasiński, prorektor UAM prof. Bronisław Marciniak, prof. Gerard Labuda, prof. Jadwiga Krzyżaniakowa, prof. Stefan Kowal, prof. Bogdan Wachowiak, prof. Maciej Serwański, dr Ewa Domańska, dr Alina Brzóstkowska, prof. Jacek Wiesiołowski. Autor nieznany. Zbiory prywatne.

Świat nauki pożegnał prof. Brygidę Kürbis również w formie zwyczajowych naukowych nekrologów i podsumowań jej dorobku. W swym wspomnieniu pośmiertnym prof. Jadwiga Krzyżaniakowa tak scharakteryzowła postać Zmarłej: „Brygida Kürbis była człowiekiem prawym, sumiennym i uczciwym w poszukiwaniu prawdy historycznej i prawdy w życiu. Była życzliwa ludziom i zawsze gotowa służyć im radą i pomocą. Głęboka, ale refleksyjna religijność i otwarty polski patriotyzm były drogowskazami w jej życiu”.

Wspomnienie pośmiertne o Brygidzie Kürbis autorstwa prof. Jadwigi Krzyżaniakowej - „Studia Źródłoznawcze” 39 (2001), s. 1–6.

W drugą rocznicę śmierci prof. Brygidy Kürbis w krużganku klasztoru oo. dominikanów przy Alei Niepodległości w Poznaniu została odsłonięta poświęcona Uczonej tablica pamiątkowa. Jej fundatorem był współpracownik prof. Kürbis z Zakładu Źródłoznawstwa i Nauk Pomocniczych Historii Instytutu Historii UAM dr hab. Zbysław Wojtkowiak (1943-2021). Tego samego dnia odbyła się w Instytucie Historii UAM sesja poświęcona dziełu naukowemu prof. Brygidy Kürbis.

Tablica upamiętniająca prof. Brygidę Kürbis w krużganku klasztoru oo. Dominikanów w Poznaniu. Fot. Magdalena Król

W 2015 r. prof. prof. Edward Skibiński i Paweł Stróżyk, uczniowie prof. Brygidy Kürbis i zarazem pracownicy założonego przez nią Zakładu Źródłoznawstwa i Nauk Pomocniczych Historii, zapoczątkowali działalność Seminarium im. Brygidy Kürbis, którego tematyka ogniskuje się wokół kluczowych wątków naukowej twórczości Uczonej. Podstawowową formą działalności Seminarium są otwarte posiedzenia z referatami zaproszonych gości, których do końca października 2021 r. odbyło się 46. W ramach Seminarium odbyło się również 18 posiedzeń zamkniętych, a także miały miejsce dwie edycje Letniej Szkoły Metody Historycznej (2017 i 2018). Pod egidą Seminarium są ponadto organizowane konferencje i sympozja naukowe.

Plakat informujący o pierwszym posiedzeniu Seminarium im. Brygidy Kürbis w dniu 29 X 2015 r.

W dniach 24-25 XI 2016 r. pod egidą Seminarium im. Brygidy Kürbis odbyła się konferencja „Droga naukowa Brygidy Kürbis. Od krytyki źródeł historycznych do źródłoznawstwa”, na której wygłoszono czternaście referatów. W ramach Seminarium odbyły się także: konferencja „Pojęcie źródła historycznego w naukach historycznych” (2016) oraz sympozjum „Znaczenie i miejsce nauk pomocniczych historii w naukach historycznych” (2018). Seminarium współorganizaowało również razem z Instytutem Historii UAM konferencję Hayden White: perspektywa polska (2019).

Plakat informujący o konferencji „Droga naukowa Brygidy Kürbis. Od krytyki źródeł historycznych do źródłoznawstwa” (2016)