Zatrudnienie Brygidy Kürbis na Uniwersytecie Poznańskim stało się możliwe dzięki osobistym zabiegom jej promotora prof. Kazimierza Tymienieckiego. Nasilająca się ideologiczna presja ze strony komunistycznych władz sprawiła jednak, że wiosną 1954 r. niekryjąca się ze swym religijnym światopoglądem młoda badaczka została zwolniona z pracy. W wyniku rozmowy odwoławczej odbytej przez nią w Ministerstwie Oświaty z dyrektorem departamentu szkół wyższych Janem Lechem odzyskała jednak utracone stanowisko.

Pismo z Ministerstwa Oświaty z 11 II 1950 zawierające zgodę na zatrudnienie Brygidy Kürbis na stanowisku młodszego asystenta przy Seminarium Historycznym na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Poznańskiego (AUAM 865;357 t. I).

Praca doktorska Brygidy Kürbis, obroniona w 1951 r. już następnego roku doczekała się publikacji drukiem: Studia na Kroniką Wielkopolską, (PTPN, Prace Komisji Historycznej, t. 17, z. 1), Poznań 1952. Odbiorcę widocznego egzemplarza identyfikuje charakterystyczna pieczęć własnościowa z sentencją Deus mirabilis / fortuna variabilis. Był nim Aleksander Gieysztor, który też wkleił zdjęcie Autorki na stronie tytułowej.

Strona tytułowa monografii Studia na Kroniką Wielkopolską, (PTPN, Prace Komisji Historycznej, t. 17, z. 1), Poznań 1952.

Opublikowanie przez Brygidę Kürbis w 1959 r. pracy Dziejopisarstwo wielkopolskie XIII i XIV w. stało się wydarzeniem w polskiej mediewistyce. Uczona przedstawiła w niej erudycyjny, wielowymiarowy obraz wielkopolskiej tradycji historiograficznej pełnego średniowiecza, realizując w sposób modelowy założenia metody źródłoznawczej. Na podstawie tejże pracy Brygida Kürbis uzyskała już w 1957 r. równoznaczny z habilitacją (stanowiący przeniesienie wzorców radzieckich) stopień kandydata nauk, a po rychłym przywróceniu habilitacji – stopień doktora habilitowanego.

Opatrzony datą 1 XII 1955 plan monografii Brygidy Kürbis Dziejopisarstwo wielkopolskie XIII i XIV w. (AUAM 130;20).

W 1957 roku drukiem ukazał się pierwszy tom "Studiów Źródłoznawczych. Commentationes". Komitet Redakcyjny przygotowywanego od 1953 roku "nowego wydawnictwa seryjnego poświęconego naukom pomocniczym historii oraz źródłoznawstwu polskiemu i powszechnemu" składał się z dwóch redaktorów, Aleksandra Gieysztora i Gerarda Labudy, oraz sekretarza redakcji, Brygidy Kürbis. Począwszy od kolejnego tomu (1958) sekretarzem został Ryszard Walczak, natomiast Brygida Kürbis weszła w skład Komitetu Redakcyjnego. Jego członkinią była aż do ukazania się tomu 36 w 1997 r.

Pierwszy tom "Studiów Źródłoznawczych" z 1957 r.

W czasie pobytu Gerarda Labudy w Lundzie w Szwecji na przełomie 1956 i 1957 r. Brygida Kürbis utrzymywała ze swym „Mistrzem” – jak nazywała wówczas Gerarda Labudę – intensywny kontakt listowny. Ważnym wątkiem tej korespondencji było opracowanie korektorskie słynnego artykułu Gerarda Labudy Próba nowej systematyki i nowej interpretacji źródeł historycznych, który ukazał się w pierwszym tomie „Studiów Źródłoznawczych” (1957). Ogólny ton tej korespondencji świadczy o serdecznej zażyłości dwojga uczonych.

Kartka pocztowa wysłana przez Gerarda Labudę do Brygidy Kürbis z Lundu w Szwecji w listopadzie 1956 r. Zbiory prywatne.

W 1958 r. Brygida Kürbis wyjechała na trzy miesiące do Francji. Czas ten spożytkowała m.in. na zapoznanie się z niedostępną w Polsce literaturą mediewistyczną, studia paleograficzne i kodykologiczne, a także na nawiązanie kontaktów z przedstawicielami francuskiej nauki historycznej. Uczęszczała wówczas na seminaria dwóch francuskich mediewistów – André Verneta i Roberta Marichala. Na seminarium tego pierwszego wygłosiła również referat traktujący o badaniach nad średniowiecznym polskim dziejopisarstwem, o polskim edytorstwie w zakresie średniowiecznych źródeł narracyjnych, a także o polskim kronikarstwie i rocznikarstwie XIII w.

Pierwsza strona sprawozdania Brygidy Kürbis z pobytu naukowego we Francji od 16 IV do 23 VII 1958 r. (AUAM 130;20).

Złożony przez prof. Gerarda Labudę i poparty przez Radę Wydziału Filozoficzno-Historycznego UAM wniosek o powołanie docent Brygidy Kürbis na stanowisko profesora nadzwyczajnego wsparła jednogłośnie – „często w superlatywach”, jak głosi przywołany tu dokument – elita polskiej mediewistyki. Mimo to władze odwlekały decyzję w tej sprawie i ostatecznie Brygida Kürbis otrzymała ów zasłużony awans dopiero w grudniu 1969 r. W październiku 1978 r. osiągnęła szczyt uniwersyteckiego cursus honorum, uzyskując profesurę zwyczajną.

Pismo w postępowaniu o powołanie Brygidy Kürbis na stanowisko profesora nadzwyczajnego z 23 I 1964 r. (AUAM 469;6).

Środowisko mediewistyczne Polski powojennej nie tylko utrzymywało kontakty profesjonalne i formalnie organizowało się na różne sposoby, ale też nawiązywało wieloletnie przyjaźnie. Profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego Zofia Kozłowska-Budkowa (habilitacja w 1937 r.) była wsparciem i autorytetem dla młodszego pokolenia, którego życie naukowe rozpoczęło się dopiero po drugiej wojnie światowej lub w jej trakcie.

Dzień jubileuszu Zofii Kozłowskiej-Budkowej (1893-1986), na fotografii wraz z Aleksandrem Gieysztorem (1916-1999) i Brygidą Kürbis - Kraków, 14 stycznia 1974 r. Fot. Ryszard Walczak. Zbiory prywatne.

Brygida Kürbis odegrała ważną rolę w zaszczepieniu na gruncie nauki polskiej koncepcji źródłoznawstwa. Istotą źródłoznawstwa było dla Uczonej traktowanie źródeł jako samoistnych faktów dziejowych, które zanim staną się dla historyków rezerwuarem informacji o przeszłości, winny być najpierw same zanalizowane w swej dziejowości – jako dzieła konkretnych jednostek i środowisk, powstałe w określonych uwarunkowaniach społecznych i ideologicznych, mające określone cele, ale też wtórnie wykorzystywane na przestrzeni czasu w rozmaity sposób.

Nadbitka artykułu Metody źródłoznawcze wczoraj i dziś ("Studia Źródłoznawcze" 24, 1979) z dedykacją Autorki dla Ireny i Aleksandra Gieysztorów.

W jednym ze swoich wystąpień Brygida Kürbis tak formułowała swoje źródłoznawcze credo: „Mając trochę miłości do filologii i filozofii w duszy, na pewno nieco inaczej wykonałam postawione przede mną zadanie erudycyjne, w pracy nad tekstem źródła historycznego. Bo chodziło mi nie tylko o zarejestrowanie tego przekazu, ale i w miarę możności [o] przeniknięcie do rzeczywistości, która te teksty utkała, w końcu do człowieka, który to napisał…” (B. Kürbis, Przemówienie jubileuszowe w Instytucie Historii UAM 22 października 1992, s. 4)

Nadbitka artykułu O założeniach i metodzie edycji historycznych i literackich, ("Rocznik Biblioteki Narodowej" 9, 1973) z dedykacją dla "Jadwigi Karwasińskiej, najlepszej Wydawczyni".

Wychodząc ze swojej koncepcji źródłoznawstwa, Brygida Kürbis zaproponowała nowy program wykładu nauk pomocniczych historii, oparty na integralnym traktowaniu źródła historycznego jako nośnika informacji o przeszłości i zarazem uczestnika procesu dziejowego.

Strona tytułowa artykułu „Nauki pomocnicze historii w wykładzie uniwersyteckim”.

Jako dydaktyk uniwersytecki Brygida Kürbis potrafiła nawiązać dobry kontakt ze studentami. Okazję ku temu stanowiły m.in. organizowane przez Panią Profesor objazdy naukowe.

Ostrów Lednicki - wiosna 1975 r. Brygida Kürbis pierwsza od lewej, dalej w drugim rzędzie: Elżbieta Wiśniewska, Iwona Piosik, Zbigniew Kowalski, Piotr Jaźwiński, NN; w pierwszym rzędzie od lewej: Elżbieta Knach, Elżbieta Szul, Małgorzata Słabolepsza, dr Zbigniew Wielgosz, Danuta Zydorek, Lucyna Dziedzic, Ewa Izydorek, Maria Marchewka, Krystyna Świtkiewicz, Tadeusz Gruszka, Barbara Wróblewska, Anna Dojaś; siedzą: Ewa Nowotniak, Janusz Wojciechowski. Autor nieznany. Zbiory prywatne.

Ważnym aspektem dydaktycznej aktywności Brygidy Kürbis była rola promotora prac magisterskich i doktorskich. Na jej seminarium powstało około 150 prac magisterskich, wypromowała także kilkunastu doktorów, spośród których większość podążyła tak jak ona ścieżką samodzielnej pracy naukowej.

Promocja doktorska dr Danuty Zydorek – 1995 r. Obok Brygidy Kürbis dziekan Wydziału Historycznego UAM prof. Karol Olejnik. Autor nieznany. Zbiory prywatne.

Odzwierciedleniem wysokiej naukowej pozycji Brygidy Kürbis stało się utworzenie w ramach Instytutu Historii UAM zakładu odpowiadającego jej osobistemu badawczemu profilowi. Nosił on pierwotnie (od 1965 r.) nazwę Zakładu Historii Kultury Średniowiecznej i Źródłoznawstwa, a od 1969 r. Zakładu Nauk Pomocniczych Historii. Wreszcie w 1982 r. został przemianowany na Zakład Źródłoznawstwa i Nauk Pomocniczych Historii. Brygida Kürbis stała na jego czele do momentu przejścia na emeryturę w 1991 r.

Collegium Novum UAM - 2.06.1982 r. Brygida Kürbis z asystentką w Zakładzie Źródłoznawstwa i Nauk Pomocniczych Historii mgr Danutą Zydorek oraz z dr. Tomaszem Jasińskim z Zakładu Archiwistyki IH UAM, późniejszym kierownikiem Zakładu Źródłoznawstwa i Nauk Pomocniczych Historii. Autor nieznany. Zbiory prywatne.

Trwały wkład w historiografię polską wniosła Brygida Kürbis jako wydawczyni i tłumaczka źródeł średniowiecznych. W ramach wpływowej powojennej serii wydawniczej Pomników Dziejowych Polski przygotowała edycje tekstów będących przedmiotem jej dysertacji doktorskiej i rozprawy kandydackiej (habilitacyjnej), tj. Roczników wielkopolskich (1962) i Kroniki wielkopolskiej (1970). Doprowadzając do końca wespół z Ryszardem Walczakiem dzieło zmarłego w 1968 r. Karola Maleczyńskiego przygotowała w tej serii do druku również Nekrolog opactwa św. Wincentego we Wrocławiu (1971).

Strony tytułowe tomów wydanych samodzielnie lub zespołowo przez Brygidę Kürbis w nowej, powojennej serii Pomników Dziejowych Polski.

Metoda wydawnicza i podejście źródłoznawcze Brygidy Kürbis pełne zastosowanie znalazły w tomach nowej serii Monumenta Sacra Polonorum (Polska Akademia Umiejętności). Przedmiotem przygotowanych przez interdyscyplinarny zespoły specjalistów edycji i wszechstronnych komentarzy były nie tyle wypreparowane z większej całości teksty, ile konkretne rękopisy, będące pomnikami życia religijnego dawnej Polski. Za życia wydawczyni ukazał się Kodeks Matyldy. Księga obrzędów z kartami dedykacyjnymi (2000). Już po jej śmierci światło ujrzały Modlitwy księżnej Gertrudy z Psałterza Egberta z Kalendarzem (2002) oraz Kazania na różne dni postne i inne teksty z kodeksu krakowskiego 140 (43) (2011).

Okładki tomów w serii Monumenta Sacra Polonorum Polskiej Akademii Umiejętności. Projekt okładek Władysław Pluta.

Większy zasięg społecznego oddziaływania niż specjalistyczne edycje krytyczne mają przygotowane przez Brygidę Kürbis komentowane przekłady. Na ich czele, w serii "Biblioteka Narodowa" (seria I, nr 277) znajduje się poprzedzone obszernym wstępem i opatrzone aparatem tłumaczenie Kroniki polskiej mistrza Wincentego zw. Kadłubkiem (Wrocław - Warszawa - Kraków 1992). Zastąpiło ono wcześniejszy (Warszawa 1974) wspólny przekład Kazimierza Abgarowicza i Brygidy Kürbis. Wespół z Kazimierzem Abgarowiczem Brygida Kürbis przygotowała też polskojęzyczne wydanie Kroniki wielkopolskiej (Warszawa 1965), do którego sporządziła wstęp i komentarze.

Strona tytułowa przekładu Kroniki polskiej mistrza Wincentego zw. Kadłubkiem autorstwa Brygidy Kürbis.

Znając osobiście Karola Wojtyłę już od czasów jego zasiadania na krakowskim stolcu arcybiskupim i wiedząc o jego żywym zainteresowaniu dziejami kultury chrześcijańskiej w Polsce, Brygida Kürbis czuła się w obowiązku przesyłać Janowi Pawłowi II swoje edycje źródłowe i tłumaczenia, za które otrzymywała każdorazowo sformułowane w serdecznym tonie podziękowania. Ostatnie z nich dotarło do rąk Pani Profesor kilka miesięcy przed jej śmiercią – papież dziękował w nim za przesłanie egzemplarza Kodeksu Matyldy.

List papieża Jana Pawła II do Brygidy Kürbis z podziękowaniami za przesłanie egzemplarza tłumaczenia Kroniki polskiej mistrza Wincentego zw. Kadłubkiem. Zbiory prywatne.

Ważne miejsce w dorobku translatorskim Brygidy Kürbis zajmuje przekład Modlitw księżnej Gertrudy z Psałterza Egberta w Cividale (Kraków 1998). Nieco wcześniej druku doczekały również nowe przekłady dwóch najstarszych żywotów św. Wojciecha oraz poprawiona wersję dokonanego przez Mariana Plezię tłumaczenia Pasji z Tegernsee (W kręgu żywotów św. Wojciecha, red. J.A. Spież OP, Kraków 1997).

Modlitwy księżnej Gertrudy z Psałterza Egberta w Cividale, opr. B. Kürbis, Kraków 1998. Projekt okładki Jan Nieć

Brygida Kürbis należała do tych polskich uczonych, którzy pomimo istnienia „żelaznej kurtyny” byli w stanie nawiązać i przez lata z powodzeniem podtrzymywać kontakty z nauką europejską, zapoznając ją z najważniejszymi osiągnięciami polskiej nauki historycznej. Trwałym śladem tych kontaktów są obcojęzyczne publikacje Uczonej, oparte najczęściej na tekstach referatów wygłoszonych przez nią na zagranicznych konferencjach.

Nadbitki trzech obcojęzycznych tekstów Brygidy Kürbis: La Polonia e i Polacchi nel quattrocento: L’eredita del medioevo (1980); Maître Vincent dit Kadłubek disciple des humanistes français du XIIe siècle (1993); Zum Herrscherlob in der Chronik des Gallus Anonymus (Anfang 12. Jahrhundert): “Laudes regiae” am polnischen Hof? (1989).

Jednym z najważniejszych punktów na mapie naukowych podróży Brygidy Kürbis było włoskie Spoleto. Uczona kilkakrotnie (1969, 1975, 1979) uczestniczyła w organizowanych tam od 1953 r. przez Włoskie Centrum Studiów nad Wczesnym Średniowieczem (Centro italiano di studi sull'alto medioevo) cyklicznych konferencjach mediewistycznych.

Spoleto, kwiecień 1969 roku - Uczestnicy konferencji La storiografia altomedievale (XVII Settimana internazionale di studio) odbywającej się w dniach 10-16 kwietnia 1969 r. Brygida Kürbis - w połowie trzeciego rzędu od końca. Autor nieznany. Zbiory prywatne.

W dniach 7-10 listopada 1977 Brygida Kürbis wzięła udział w odbywającym się w Wenecji polsko-włoskim sympozjum organizowanym przez Fondazione Giorgio Cini oraz Polską Akademię Nauk. Wygłoszenie tamże referatu pt. Polska i Polacy w XV wieku: dziedzictwo kultury średniowiecznej wymagało, jak widać, zgody władz uniwersyteckich na "wywóz" wystąpienia. Specjalne zaświadczenie „celem przedłożenia władzom celnym" to wymowny dokument warunków współpracy międzynarodowej w podzielonej „żelazną kurtyną” Europie.

Zaświadczenie z dnia 26 października 1977 r. podpisane przez Prorektora Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, zawierające zgodę na "wywóz referatu" na zagraniczne sympozjum - wydane "celem przedłożenia władzom celnym". Zbiory prywatne.

Podróżując w 1979 r. po raz kolejny na konferencję w Spoleto, Brygida Kürbis zatrzymała się w Rzymie, gdzie wzięła udział w audiencji generalnej na Placu Św. Piotra, podczas której przekazała papieżowi Janowi Pawłowi II wydany niedawno przez Zofię Kozłowską-Budkową V tom serii Monumenta Poloniae Historica. Series nova. Uczona tak zapamiętała tę sytuację: „Miałam do wręczenia MPH s. n. V z Najdawniejszymi rocznikami krakowskimi i kalendarzem, dlatego wyprosiłam miejsce przy barierce. W końcu z ledwością tam się wcisnęłam, ale trzymany w ręku tom w przeźroczystej folii i biała sukienka w kratkę musiały przyciągnąć uwagę, po prostu było mnie widać pomiędzy szaro-brunatnymi ubiorami stojących obok” (B. Kürbis, Cztery eseje…, s. 33).

Watykan, Plac św. Piotra, 18 kwietnia 1979 r. Zbiory prywatne.

Po powstaniu NSZZ Solidarność w 1980 r. Brygida Kürbis aktywnie włączyła się w działalność struktur związku na UAM. Z tego czasu została zapamiętana jako osoba bezkompromisowo walcząca o ideały Solidarności. Również w okresie stanu wojennego i później nie kryła swego nastawienia, w różnoraki sposób angażując się w działania o charakterze opozycyjnym wobec komunistycznych władz. Nie jest zatem przypadkiem, że po ponownej legalizacji NSZZ Solidarność w 1989 r. Brygida Kürbis weszła w skład Komisji Zakładowej związku na UAM.

Brygida Kürbis (drugi rząd po prawej stronie) wraz z innymi członkami Komisji Zakładowej NSZZ Solidarność na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu - 1989 r. Autor nieznany. Zbiory prywatne.

Nawiązując do najlepszych tradycji społecznego zaangażowania polskiej inteligencji, Brygida Kürbis angażowała się w działania oświatowe skierowane do środowisk robotniczych. Przykładem jest cykl „wieczorów skupienia” dla pracowników poznańskich zakładów pracy z czerwca 1983 r., w ramach którego miała w poznańskiej katedrze oraz w kościele Najświętszego Serca Jezusowego na Jeżycach wygłosić dla pracowników m.in. Zakładów Hipolita Cegielskiego prelekcję pt. „Początki chrześcijaństwa w Poznaniu”.

Program „wieczorów skupienia” dla pracowników poznańskich zakładów pracy i ich rodzin z czerwca 1983 r., stanowiących element przygotowań do wizyty papieża Jana Pawła II w Poznaniu w dniu 20 VI 1983 r.

Z okazji jubileuszu 35-lecia pracy naukowej Brygidy Kürbis wręczono Jubilatce przygotowaną dla niej księgę pamiątkową pt. Mente et litteris. W tej „księdze Uczonych dla Uczonej w księgach” – jak nazwał to dzieło Gerard Labuda – znalazły się prace trzydziestu sześciu badaczy z różnych polskich ośrodków naukowych. Obok Gerarda Labudy swe artykuły zamieścili tam m.in. Jerzy Topolski, Jerzy Strzelczyk, Marian Plezia, Zofia Kozłowska-Budkowa, Kazimierz Jasiński, Jerzy Kłoczowski, Karol Górski, Bronisław Geremek i Henryk Samsonowicz.

Uroczystość jubileuszowa prof. Brygidy Kürbis w dniu 15 XII 1984 r. Gratulacje składa Jubilatce jej uczeń, prof. Jacek Wiesiołowski. Z tyłu od lewej stoją: prof. Andrzej Wójcik, prof. Gerard Labuda, prof. Jerzy Topolski. Po prawej na pierwszym planie: prof. Zbigniew Wielgosz i prof. Zdzisław Grot. Autor nieznany. Zbiory prywatne.

Podczas uroczystości odbywającej się w gmachu Collegium Historicum przy ul. Św. Marcin 78 Jubilatka powiedziała m.in.: „Chcę dziś złożyć podziękowanie moim mecenasom i przyjaciołom, którzy patronowali moim wysiłkom i mi pomagali. Zaliczam do nich przede wszystkim już nieobecnych między nami profesorów Tymienieckiego i Łowmiańskiego, oraz przez wszystkie lata po dziś dzień towarzyszących moim wysiłkom Gerarda Labudę i Aleksandra Gieysztora”. B. Kürbis, Przemówienie jubileuszowe w Instytucie Historii UAM 22 października 1992,

Uroczystość jubileuszu Brygidy Kürbis w dniu 22 października 1992 r. Od lewej: prof. Tomasz Schramm, prorektor UAM prof. Jan Strzałko, Jubilatka, dr Józef Dobosz. Zbiory prywatne.

„Uczona zbiera plony swego naukowego siewu” – tymi słowami prof. Gerard Labuda rozpoczął przedmowę do wyboru prac Brygidy Kürbis, przygotowywanego na okoliczność planowanej na koniec 2001 r. uroczystości odnowienia jej doktoratu. Znalazło się tam łącznie trzynaście prac Uczonej z lat 1962-2001, m.in. mistrzowskie studium o dokumencie Dagome iudex, a także inny klasyczny już tekst – Sacrum i profanum. Dwie wizje władzy w polskim średniowieczu. Ostatecznie przygotowywany tom ukazał się już pośmiertnie.

B. Kürbis, Na progach historii II. O świadectwach do dziejów kultury polski średniowiecznej, Poznań 2001.